BATI ANADOLU'DA İHRACAT İÇİN PAMUK ÜRETİMİ (1860-1870)

Abstract

Tarihsel süreçte önemli bir pamuk ve pamuklu dokuma üreticisi olan Batı Anadolu, Sanayi Devrimi’nin getirdiği makineleşme ve başta İngiltere olmak üzere sertleşen Avrupa rekabeti yüzünden bu özelliğini 19. yüzyılın başlarında kaybetti. Bölgenin pamuk üretimi yerel ihtiyaçları ancak karşılayacak düzeye kadar indi. Bu çalışma Amerikan İç Savaşı’nın İngiliz pamuklu dokuma sanayisini hammadde krizine soktuğu 1860–1870 tarihleri arasını kapsamaktadır. Bu kriz ortamını bölgenin ve Osmanlı Devleti’nin nasıl karşıladığı ve nasıl değerlendirdiği incelenecektir. Bu savaşın başladığı sırada İngiliz pamuklu dokuma sanayi hammadde ihtiyacının % 80’ini ABD’den karşılamaktaydı. Ham maddenin çok yüksek oranda bir kaynaktan gelmesinden endişelenen bir grup pamuk fabrikatörü, 1857’de Manchester Pamuk Tedarik Birliğini (MCSA) kurmuştu. Savaş ham madde sevkiyatını durdurunca, birlik bu duruma bir çözüm bulmak istedi. MCSA pamuk üretimini arttırmak için Batı Anadolu’nun da aralarında bulunduğu birçok bölge ve ülkede faaliyetlerde bulundu. Birlik Batı Anadolu’daki çiftçilere zirai eğitim ve alet desteği vermekteydi. Bölgedeki üreticiler ise ABD’nin piyasadan çekilmesinin sebep olduğu pamuk fiyatlarındaki büyük artışla beraber, yoğun bir pamuk üretimine başladılar. 1861’de 6000 balya olan bölgenin pamuk üretimi, iki sene sonra on katı artış gösterdi. Üretimin büyük çoğunluğu İngiltere’ye ihraç edilmekteydi. Osmanlı Devleti ise üreticilere kolaylık sağlamak için önce Mısır’dan, sonraları Amerika’dan pamuk tohumu getirtip, dağıttı. Ayrıca pamuk üreticilerine vergi konusunda bazı kolaylıklar getirildi. 1861’de imzalanan gümrük antlaşması pamuk üzerindeki vergiyi iki sene içinde % 8’den % 2’ye düşürdü. Sonuç olarak 1860-1870 dönemini kapsayan bu zaman dilimi içinde İngiltere’nin yoğun çabası ve Osmanlı Devleti’nin bazı teşvikleriyle bölge yeniden dış pazar için pamuk üretimine başlamıştır. Fakat bu üretim artık bitmiş ürün değil hammadde ağırlıklıydı.