20. Yüzyılın Başlarında Samsun Limanı: Fransız Konsolosu H. de Cortanze’nin Raporlarına Göre

Abstract

19. yüzyılın başlarında Karadeniz’in en önemli limanı olan Trabzon’un gerisinde küçük bir liman olan Samsun yüzyılın ortalarına doğru sahip olduğu tarımsal potansiyeli ve coğrafik konumu nedeniyle hızla gelişmeye başlayan yeni bir ticaret merkezi haline geldi. Bunda özellikle Kırım Savaşı’nın güney Karadeniz limanlarına getirdiği canlılık en önemli etkenlerden biri idi. Fakat asıl önemli güç ise 19. yüzyılda Osmanlı tarım ürünlerine olan Avrupa talebiydi. Merzifon, Amasya, Tokat, Sivas, Yozgat, Şebinkarahisar, Kayseri, Kırşehir ve Diyarbakır gibi geniş bir hinterladın dışa açılan kapısı niteliğinde olan Samsun 19. yüzyıldaki yükselişi bu dış talebin desteklediği istikrarlı tarımsal üretim artışından kaynaklanmıştı. Bu sayede yüzyılın sonunda Güney Karadeniz’in en önemli limanı haline gelen Samsun uluslararası ilginin bir yansıması olarak yabancı temsilciliklere de ev sahipliği yapmaya başladı. Bunlardan biri de 1863 yılında kurulan Fransız konsolosluğuydu. Şehrin yükselişini şehirdeki konsolosların hazırladığı yıllık raporlarından da izlemek mümkündür. Bu raporlar özellikle Samsun’un ticaret tarihi açısından çok önemli bir bilgi kaynağını da teşkil etmektedirler. Konsolosların her yıl için ayrıntılı olarak hazırladıkları ticaret ve denizcilik raporları 19. yüzyıl Osmanlı şehirlerinin iktisadi yapıları için en önemli kaynaklar arasındadır. Özellikle yüzyılın ikinci yarısında istikrarlı yükselişi ile daha fazla dikkat çeken Samsun hakkında da Fransız arşivlerinde önemli ticaret raporları vardır. Önemli bir tarımsal üretim merkezi olan Samsun’un diğer şehirlere oranla daha ayrıntılı raporlara sahip olduğu görülmektedir. Bu bakımdan şehirde Doulcet (1863-1890), Spadaro (1890-1894)’dan sonra görev yapan Henri de Cortanze (1895-1906)’nin raporları ticaret, denizcilik, finansal durum ve zirai yapı hakkındaki bize 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarındaki durumunu çok iyi şekilde yansıtmaktadır. Bu bağlamda bu bildirinin amacı bu raporlar çerçevesinde Cortanze’nin Samsun Limanı hakkında 1903’te hazırladığı geniş bir raporu incelemeyi ve bu şekilde limanın altyapısından ithalat ve ihracata kadar değişik açılardan Samsun’un bu dönemdeki durumunu ortaya koymayı amaçlamaktadır.