Tehcir Sonrası Geri Dönüş: Ermenilerin ve Rumların Yeniden İskânı ve Osmanlı Hükümetlerinin Aldığı Tedbirler

Abstract

Dünya kamuoyunun da sürekli gündeminde olan Ermeni ve Rum tehciri meselesi, tehcirin yaşandığı günden beri Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti için siyaseten büyük bir sorun teşkil etmiştir. Askeri gerekçelerle yapılmış olan tehcir, alınan tedbirler çerçevesinde yürütülmüştü. Tehcir sonrasında, tehcir edilen Ermeni ve Rumların sağlıklı bir şekilde tekrar memleketleri- ne dönmeleri sağlanmıştır. Mütareke zamanında, askerin terhise uğradığı, memleketin yer yer işgal edildiği, gayrimüslimlerin ayaklanmaya başladığı, siyasi belirsizliğin had safhada olduğu bir dönemde Osmanlı hükümetle- ri dönüş yolunda takdire şayan tedbirler aldı. Ermeni ve Rumların mal ve mülkleri iade edilmiş, zarar ve ziyanları karşılanmıştır. Tüm imkânsızlıklar içinde Osmanlı Devleti Ermeni ve Rumlara karşı sorumluluklarını yerine getirmeye çalışmıştır. Bu makale arşiv belgeleri ve dönemin basınından ha- reketle Ermeni ve Rumların geri dönüş sürecinde devletin aldığı tedbirler ve yaşanan sorunlara dair bazı tespitler yapmayı amaçlamaktadır.

The deportations of Armenians and Greeks, which has been an important p olitical p roblem f or the Ottoman Emp ire and the Turkish Rep ublic has p ermanently remained on agenda of the international p ublic op inion, since the event occurred. The deportation which was based on military reasons, had been carried out in accordance with p recautions taken by the Ottoman government. After the deportation, the deported Armenians and Greeks had been returned to their countries safely. In the Armistice period where the Ottoman army demobilized, the country p artly occup ied, non-Muslims began to revolt and political uncertainty reached its peak, the Ottoman governments took admirable measures. The Properties and possessions of Armenians and Greeks had been restored, and also damages had been compensated. In spite of all impossibilities, the Ottoman State tried to fulfil its responsibilities towards the Armenians and Greeks. Based on archival documents and press of that p eriod, this p ap er aims to make some determination on the p roblems and the measures taken by the Ottoman government in the return process of the Armenians and Greeks.