ŞATHİYELERDE TANRI ALGISI: TİPOLOJİK BİR YAKLAŞIM

Abstract

Çalışmamızın odağında şathiyelerdeki tanrı algısının oluşumuna etki eden psiko-sosyal faktörler ve bu faktörlerin etkisiyle oluşan tanrı algısı bulunmaktadır. Bilindiği gibi tanrı algısı kişinin sosyo-kültürel ortamından, aldığı eğitimden ve içsel yaşantılarından etkilenmektedir. Tanrıyla içinde bulunduğu gelenekten daha farklı bir algı içinde oldukları anlaşılan ve bu öznel deneyimi şathiye ile ortaya koyan şairlerin kişisel tarihleri ve kültürel ortamlarıyla ilgili bir analiz, konuyu anlamamıza hizmet edecektir. Bu bağlamda konu iki kısımda değerlendirilmiştir. Birinci kısımda tanrı algısının oluşumu, nesne ilişkileri kuramının tanrı algısının oluşumuyla ilgili yaklaşımları ve bu oluşumu destekleyen toplumsal zemin ele alınmıştır. Ayrıca araştırmanın ana malzemesini oluşturan şathiyelerin anlaşılmasını kolaylaştırmak için kavramsal bir analize yer verilmiştir. İkinci kısımda ise şathiyelerdeki tanrı algısıyla ilgili bir kavramsallaştırma denemesine girişilerek tanrı algısıyla ilgili şiirler tipolojik bir yaklaşımla değerlendirilmiştir. Bu modelde dört temel başlık ön plana çıkmaktadır. Birincisi, tanrıya sitem eden şiirler: Bunlara Yunus Emre ve Âşık İhsani'nin bazı şiirleri örnek olarak verilmiştir. İkincisi, tanrıyı eyleminden dolayı sorgulayan şiirler: Bu türe Kaygusuz Abdal, Azmi Baba ve Âşık Veysel'in bazı dizeleri örnek olarak gösterilmiştir. Üçüncüsü, tanrıyı suçlayan şiirler: Burada yine Kaygusuz Abdal'ın bazı dizeleri ele alınmıştır. Dördüncüsü ise tanrıya yönelik karmaşık duygular ifade eden şiirler: Burada özellikle Pir Edip Harabi'nin bazı dizeleri değerlendirilmiştir. Dönemin toplumsal koşullarında ortaya çıkan ancak şairlerin kişisel ruh dünyalarının ve özgül deneyimlerinin bir yansıması olan şathiyeler, tanrı algısı açısından dikkate değer veriler sunmaktadır

In the focus of our study, psycho-social factors effecting formation of god perception in sathiyes and god perception formed with the effect of such factors. As it is known god perception is affected by sociocultural environment, education and internal experiences of the person. An analysis regarding personal histories and cultural environments of poets which have a different god perception from tradition they belong to and have presented this special experiment through sathiye will assist us to understand issue. For this purpose, issue is evaluated in two parts. In the first part formation of god perception, approaches of object relations theory regarding formation of god perception and social ground supporting this formation are examined. Moreover a conceptual analysis is included in order to ease sathiyes that constitute main material of the research to understand. In the second part, a conceptualizing attempt regarding god perception in sathiyes is tried and poems regarding god perception are evaluated with a typological approach. In this model four main titles become prominent. First are poems expostulating to god: some poems of Yunus Emre and Âşık İhsani are given as examples of them. Second are poems asking the god for its action: some lines of Kaygusuz Abdal, Azmi Baba and Âşık Veysel are given as examples of this class. Third are the poems blaming god: Here again some lines of Kaygusuz Abdal are handled. Fourth are the poems stating complicated feelings regarding god: here especially some lines of Pir Edip Harabi are evaluated. Sathiyes that exist under social conditions of their periods but reflects personal state of mind and specific experiences of poets provide considerable data in the aspect of god perception