Osmanlı'dan Cumhuriyet'e sanayileşme sürecinde özel sektörün durumu (1880-1939)

Abstract

15. yüzyılın ortalarından 17. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı Devleti, Lehistan Krallığı ile birlikte Baltık Denizi'ne kadar uzanarak Dünya genelinde hâkimiyet kurmuştur. 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nı sona erdiren Küçük Kaynarca Antlaşması ile birlikte Osmanlı Devleti'nde önemli toprak kayıpları meydana gelerek 18. yüzyıldan itibaren İmparatorluk Avrupa ülkelerine nisbeten gerileme sürecine girmiştir. Bu gelişmeler büyük ölçüde Sanayi Devrimi'ne bağlıdır ve Osmanlı Devleti Avrupa ile rekabet edebilecek bir sanayileşme gerçekleştirememiştir. Ancak, Osmanlı Devleti sanayi toplumu haline gelmemiş olsa dahi, devletin klasik çağlarından beri, geleneksel teknolojilerle özellikle silah, askeri gereç ve giyim eşyaları üretilen tesisleri vardır. Devlet tarafından özel teşebbüs, imtiyazlar aracılığı ile yatırımlara yönlendirilmiştir. Kurulan sanayi teşebbüslerinin birçoğu Cumhuriyet Dönemi'ne devredilerek devlet öncülüğünde yatırımlara girişilmiştir. Sermaye birikimi, kalifiye eleman ve hammaddenin yetersizliği, devlet ve özel girişim fabrikalarının başarı düzeyini düşürmüş olsa da, önemli sanayi kuruluşları ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada Osmanlı'dan Cumhuriyet'e sanayileşmenin, özel girişimciliğin ve yabancı sermayenin durumu ile imtiyaz sisteminin işleyişi Osmanlı arşiv belgelerindeki örnekleriyle birlikte anlatılmıştır. Bu kapsamda neler yapıldığı, dönemler halinde özel teşebbüsün ne durumda olduğu, nasıl bir gelişme gösterdiği ve hangi aşamalardan geçtiği incelenmiştir. II. Abdülhamid-II. Dünya Savaşı (1876-1939) arası dönemde verilen imtiyazlar, sağlanan teşvikler ve uygulamaya konulan sanayi planlarına rağmen sanayileşme ve kalkınma hamleleri yoluyla arzu edilen milli bir burjuvazinin oluşturulamadığı sonucuna ulaşılmıştır.

From the middle of the 15. century to the end of the 17. century, the Ottoman Empire, with the Kingdom of Lehistan, reached the Baltic Sea and dominated the world. 1768-1774 With the Küçük Kaynarca Treaty, which ended the Ottoman-Russian War, important land losses occurred in the Ottoman Empire and since 18. century, the Ottoman entered into a process of decline in European countries. These developments are largely dependent on the Industrial Revolution and the Ottoman Empire has not been able to achieve industrialization that can compete with Europe. However, even though the Ottoman had not become an industrial society, it had facilities that produced traditional technology, especially weapons, military equipment and clothing since the classical times of the state. The private enterprise by the state has been directed to investments through privilege. Many of the established industrial enterprises were transferred to the Era Republican and state-led investments were made. Although the accumulation of capital, qualified staff and raw materials have reduced the level of success of state and private enterprises, significant industrial enterprises have emerged. In this study, the situation of industrialization, private entrepreneurship and foreign capital from the Ottoman Empire to the Era Republican and the operation of the privilege system were explained together with the examples in the Ottoman archives. In this context, what has been done, what is the situation of private enterprise in periods, how it has developed and which stages it has been examined. II. Abdülhamid-II. In the period between World War I (1876-1939), it was concluded that the desired national bourgeoisie could not be created through industrialization and development moves despite the privileges, the incentives provided and the industrial plans implemented.