Türkiye'de meydana gelen trafik kazalarının ve ulaştırmanın maliyeti

Abstract

Türkiye'de son yıllarda ivme kazanan ekonomik büyüme, nüfus artışı ve artan gelirle birlikte motorlu araç sayısı ve karayollarındaki trafik hacmi de hızla artmaya başlamıştır. Tescilli motorlu taşıt sayısı, son 15 yılda yaklaşık % 149 artarak 22 milyon 850 bin 238'e ulaşmıştır. 2035 yılında 90 milyon nüfusa ulaşacak ülke karayollarında, 5 trilyon ton-km yük ve 500 milyar yolcu-km taşımacılık hacmine ulaşılacağı ve karayolları altyapı harcamalarının en az 2023'e kadar egemen olacağı tahmin edilmektedir. Artan ulaşım faaliyetleri birçok faydanın yanında trafik kazaları gibi olumsuz sonuçlarda meydana getirmektedir. Genel olarak, birçok ülkede trafik kazalarının maliyeti, gayri safi milli gelirin yaklaşık % 1-3'ü kadar olduğu tahmin edilmektedir. Bu çalışmada Türkiye'de 2008-2018 yılları arasında gerçekleşen trafik kazalarının il bazında oluşturduğu dışsal maliyetler ve ulaştırma maliyetleri belirlenmeye çalışılmıştır. Trafik kazalarının oluşturduğu dışsal maliyetler için Beşerî sermaye (BS) ve Koruma maliyeti (KM) yöntemlerine göre iki farklı hesaplama yapılmıştır. BS yöntemine göre trafik kazalarından kaynaklanan ölümlerin dışsal maliyeti; trafik polisi sorumluluk bölgesi (TPSB) için 2008 yılında 2.339 ölüm ile 560.5 milyon TL olarak, 2018 yılında ise 1.754 ölümle yaklaşık 1.3 milyar TL olarak hesaplanmıştır. TPSB'de gerçekleşen ölümler 2008-2018 yılları arasında % 25 oranında azalmış olsa da hesaplanan dışsal maliyetler % 127 oranında artış göstermiştir. Jandarma sorumluluk bölgesi (JSB)'nde ise trafik kazaları sonucu 2008 yılında 1.011 ölüm için 245 milyon TL olarak hesaplanan dışsal maliyetler, 2018 yılında 3.669 ölüm ile 2.7 milyar TL olarak hesaplanmıştır. JSB'de gerçekleşen ölümler % 263 oranında, hesaplanan dışsal maliyetler ise % 394 oranında artış göstermiştir. BS yöntemi kullanılarak TPSB ve JSB için hesaplanan toplam dışsal maliyetler ise 2008 yılında 805 milyon TL, 2018 yılında ise yaklaşık 4 milyar TL olarak hesaplanmıştır. KM yöntemine göre dışsal maliyetler, 2008 yılında 31.6 milyar TL olarak hesaplanmış, 2018 yılında gerçekleşen trafik kazalarının dışsal maliyeti ise 2008 yılına göre € bazında % 112 ve döviz kurundaki % 199 oranında artışla beraber toplamda TL bazında % 533 artış ile 200 milyar TL olarak hesaplanmıştır. Kazaların dışsal maliyeti 2008 yılında GSYİH'nın %3.18'ine ve 2018 yılında %5.37'sine eşit bulunmuştur. 2008 yılında taşıt başına 2.296 TL olan koruma maliyeti 2018 yılında 8.748 TL olarak hesaplanmıştır. Hesaplanan en yüksek koruma maliyetine sahip il 2008 yılında 6.2 milyar TL ve 2018 yılında 36.5 milyar TL ile İstanbul olmuştur. En düşük koruma maliyetine sahip il ise 2008 yılında 9.6 milyon TL ve 2018 yılında 80.8 milyon TL ile Tunceli olmuştur. Koruma maliyeti yöntemine göre 2008-2018 yılları arası her 1.000 km başına dışsal kaza maliyeti; otoyollarda ortalama 41 TL (14 €), devlet yollarında ortalama 89 TL (30 €), il yollarında ortalama 97 TL (33 €) ve genel ortalama 81 TL (27 €) olarak bulunmuştur. Türkiye'de 2008 yılında karayolu ulaştırmasına harcanan toplam miktar 45.5 milyar TL, 2018 yılında ise yaklaşık 259 milyar TL olarak bulunmuştur. Bulunan kaza maliyet tahminleri trafik kazalarının önemi bir kez daha vurgulanmakla kalmayıp, aynı zamanda, yol ve trafik güvenliğinin artırılması yönünde yapılacak yatırımların büyük bir ekonomik potansiyele ve iç karlılığa sahip olacağına da işaret etmektedir. Bu çalışma ile karar vericiler, politika yapıcılar ve yollarla ilgilenen her türlü kurum ve kuruluş için motorlu taşıt kazalarının ve ulaştırmanın maliyetlerinin ve gayri safi yurtiçi hasılanın yüzdelik kısmına tekabül eden oranı gösterilerek, karayolu yatırımlarının sürdürülebilir bir anlayış ile yapılmasının önemi net bir şekilde ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

The number of motor vehicles and the traffic volume on highways has started to increase rapidly with the economic growth, population growth, and increasing income in recent years in Turkey. The number of registered motor vehicles has increased by approximately % 149 in the last 15 years and reached 22 million 850 thousand 238. It is estimated that the country's highways, which will reach a population of 90 million in 2035, will reach a transportation volume of 5 trillion tons-km and 500 billion passengers-km, and highway infrastructure expenditures will dominate at least until 2023. Increasing transportation activities cause negative results such as traffic accidents as well as many benefits. In general, the cost of traffic accidents in most countries is estimated to be around % 1-3 of gross national income. In this study, it has been tried to determine the external costs and transportation cost caused by the traffic accidents that took place in Turkey between 2008-2018 on a provincial basis. For the external costs of traffic accidents, two different calculations were made according to the Human capital (BS) and Protection cost (KM) methods. According to the BS method, the external cost of deaths cawed by traffic accidents was calculated as 560.5 million TL with 2.339 deaths in 2008 for the traffic police responsibility area and approximately 1.3 billion TL with 1.754 deaths in 2018. Although deaths in TPSB decreased by % 25 between 2008 and 2018, the calculated external costs increased by % 127. In the gendarmerie responsibility area, the external cost, which was calculated as 245 million TL for 1.011 deaths in 2008 as a result of traffic accidents, was calculated as 2.7 billion TL with 3.669 deaths in 2018. Mortality in JSB increased by % 263 and calculated external costs increased by % 394. The total external costs calculated for TPSB and JSB using the human capital method were calculated as 805 million TL in 2008 and approximately 4 billion TL in 2018. External costs according to the KM method, external costs were calculated as 31.6 billion TL in 2008 and the external costs of traffic accidents that occurred in 2018 were calculated as 200 billion TL with an increase of % 112 on a € basis and a % 199 increase of % 533 on a TL basis compared to 2008. The external cost of accidents was equal to % 3.18 of GDP in 2008 and % 5.37 in 2018. The protection cost, which was 2,296 TL per vehicle in 2008, was calculated as 8,748 TL in 2018. The province with the highest protection cost calculated was Istanbul with 6.2 billion TL in 2008 and 36.5 billion TL in 2018. The province with the lowest protection cost was Tunceli with 9.6 million TL in 2008 and 80.8 million TL in 2018. According to the protection cost method, the external accident cost per 1000 km between 2008 and 2018 was found to be 41 TL (14 €) on highways, 89 TL (30 €) on state roads, 97 TL (33 €) on provincial roads and 81 TL (27 €) on average. The total amount spent on road transport in Turkey in 2008 was 45.5 billion TL, and in 2018 it was approximately 259 billion TL. The accident cost estimations found not only emphasize the importance of traffic accidents once again but also point out that investments to be made to increase road and traffic safety will have great economic potential and internal profitability. With this study, the importance of making road investments with a sustainable understanding has been tried to be revealed clearly by showing the ratio of motor vehicle accidents and transportation costs and the percentage of gross domestic product for decision makers, policy makers and all kinds of institutions and organizations interested in roads.