TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE KORUNAN FONETİK UNSURLAR

Abstract

Türkmen Türkçesi Oğuz grubu Türk dillerinin doğu kolunu, Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi ve Gagauz Türkçesi ise batı kolunu teşkil eder. Oğuz Türklerinin bir bölümü 17. yüzyıla kadar Anadolu, Suriye, İran ve Irak coğrafyasında aynı edebî dili kullanmışlardır. Bu yüzyıldan sonra Azerbaycan Türkçesi ile Osmanlı Türkçesi farklı iki edebî dil oluşturmuştur. Gagauzlar günümüzde Moldova Cumhuriyeti'nde, başta Gagauz Özerk Devleti olmak üzere kuzeydoğu Bulgaristan, Ukrayna, Romanya ve Yunanistan'da yaşamlarını sürdürürler. Peçenek, Uz, Kuman-Kıpçak ve Oğuz boylarının tarihin değişik dönemlerinde bir araya gelmesinden oluşmuştur. Gagauz Türkleri 18. yüzyıla kadar Balkanlarda Osmanlı Devletinin bağımsızlığı altında yaşarlar. 18. yüzyıldan sonra Osmanlı Devletinin bölgede hâkimiyetinin zayıflamasının ardından çeşitli nedenlerle Rusya'ya göç ederler. 1990'a kadar Romenlerin ve Rusların bağımsızlıkları altında varlıklarını sürdürürler. Sovyetler Birliği 1990'da dağılır. Ardından 1994'te Gagauz Özerk Cumhuriyeti tanınır. Türkmen Türkleri ise 18. yüzyıla kadar Orta Asya Türklerinin müşterek yazı dili olan Çağatay Türkçesini kullanmışlardır. 18. yüzyıldan sonra ise Türkmen şair ve yazarları Türkmen Türkçesinin temelini teşkil eden eserler vücuda getirmişlerdir. Türkmen Türkçesinin temelini günümüzde Teke, Yomud, Ersarı, Çavdur, Sarık, Salur, Gökleñ boyları ile bu boylara bağlı oymakların dil ürünleri teşkil eder. Modern Türkmen edebî dili temelde Ahal ve Marı'da konuşulan ağızların teşkil ettiği Teke ağzına dayanmaktadır. Türkmenler Oğuzların boy birlikleri anlayışına bağlı olarak uzunca bir süre yazılı edebiyata sahip olamamışlardır. Bu nedenle 13. yüzyıldan itibaren eski Oğuz geleneğine bağlı zengin bir sözlü halk edebiyatı ürünlerine sahip olmuşlardır. Türkmen Türkçesinde Oğuz grubu Türk yazı dillerinin ses ve şekil bilgisi hususiyetlerinin büyük bir kısmının görülmesinin yanında Doğu Türkçesinin belirgin bazı özellikleri de görülür. Batı Grubu Türk yazı dilleri içerinde yer alan Türkmen Türkçesinde uzun yıllar Kıpçak ve Çağatay yazı dillerinin etkisi söz konusu olduğu için Türkiye Türkçesi ile Azerbaycan Türkçesinde görülen ses değişikliklerinin bir bölümü bu yazı dilinde gerçekleşmemiştir. Bu nedenle kuzey ve doğu grubu Türk yazı dillerinde korunan fonetik unsurların büyük bir kısmı Türkmen Türkçesinde de korunmaya devam etmiştir. Bu makalede Türkmen Türkçesinde korunan bu fonetik unsurlar örneklerle karşılaştırmalı bir yöntemle belirtilmiştir

Turkmen Turkish constitutes Oguz group of Turkish language’s eastern branch but Azerbaijan and the Turkey Turkish constitutes the western branch. A part of Oguz Turkey has used the same literary language up to the 17th century in the Anatolia, Syria, Iran and Iraq geography. After this century Ottoman Turkish and Azerbaijani Turkish created two different literary languages. Gagauz Turks today live mainly including the Gagauz Autonomous State, northeastern Bulgaria, Ukraine, Romania and Greece. Gagauz consisting of a combination of Peceneks, Uz, Kuman-Kipchak and Oguz tribes in different periods of history. Gagauz live under the independence of the Ottoman Empire in Balkans until the 18.th century. After the 18th century following the weakening of the rule of the Ottoman Empire in the region with various reasons they migrate to Russia. Until 1990 under the independence of the Romanian and Russian they managed to survive. The Soviet Union is fragmented in the 1990s. Then, in 1994, the Gagauz Autonomous Republic is known. Until the 18th century, Turkmens used the Chagatay Turkish which has been Central Asian Turks’common written language. After the 18th century Turkmen poets and writers wrote the woks which formed the infrastructure of the Turkmen Turkish. Today the foundation of Turkmen Turkish include the Teke, Yomud, Ersarı, Çavdur, Sarık, Salur, Gökleñ’s tribes language producs. Modern Turkmen literary language basically is based the Teke dialect which is spoken in the Ahal and Marı district. Turkmens depending the understanding of the Oguzsized units could not have written literature for a long time. Therefore since 13th century they have had their rich products of old tradition. As well as some typical characteristics of Eastern Turkish, some phonetic and morphological characteristics of Oguz group of Turkish literary language are seen in Turkmen Turkish. Because Kipchak and Chagatai languages have been effective in Turkmen Turkish which is located in the west group of Turkey written languages over years, some part of the sound change which has been seen in the Azerbaijan and the Turkey Turkish has not been seen in this written language. Therefore, a large number of protected phonetic elements in the northern and eastern group of Turkish literary language have been protected in Turkmen Turkish as well. In this article these protected phonetic elements in Turkmen Turkish are expressed with examples by a comparative method. STRUCTURED ABSTRACT