Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği

Abstract

Kimi Türk lehçelerinde t- ile başlayan birkaç sözcüğün anlam değişimine uğramadan başka lehçelerde k- ile başladığı görülüyor. Birbirlerinin yerine geçen t ve k ünsüzlerinin sesbirim değerleri farklıdır. Ancak tespit ettiğimiz sözcüklerde birbirlerinin yerine geçtiklerinde herhangi bir anlam değişikliğine neden olmadıklarından birbirinin dengi konumundadırlar. Günümüze değin Türk lehçeleri üzerine yapılan çalışmalarda, Türk lehçelerinin fonetik sınıflandırılmalarında söz başı t-/k- sorununa değinilmemiştir. Bu incelemede Türkçenin çağdaş ve tarihî lehçeleri göz önünde bulundurarak top/kop “çok”; kay-/tay- “kaymak” gibi sözcüklerde görülen t- / k- denkliği üzerinde durulmuştur. Bu denkliğin nasıl ortaya çıktığı sorusu yanıtlanmak istenmiştir. Bu doğrultuda çağdaş Türk lehçelerinde t-li ve k-li biçimleri olan sözcüklerin eski ve orta dönem Türk kaynaklarındaki kullanımları gözden geçirilmiştir. Günümüz Türk lehçelerinde t-li ve k-li biçimleri olan sözcüklerin tarihî Türk kaynaklarında da iki biçimli kullanımı bu sorunun Ön Türkçeye kadar uzandığını göstermektedir. Söz başı t- / k- ünsüzlerinden hangisinin özgün, hangisinin ötekinden çıktığı sorusunu yanıtlamak için Türk lehçelerinde t-li ve k-li biçimleri olan sözcüklerin Altay dillerindeki izleri araştırıldı. Böylece Türkçe üzerinde başladığımız söz başı t-/k- sorunu incelemesi, orta ve eski Türkçe üzerinden Ön Türkçeye kadar uzanmış oldu.

In some Turkic dialects there are several words beginning with t- which occur as words beginning with k- in other Turkic dialects without difference in their senses. Phonetic values of the interchangeable t and k consonants are different. However, in the words we have identified, they are in equal state since they replace each other without changing the senses of the words. Up to now, the problem of initial t- / k- has not been dealt with in Turkic studies and in phonetic classification of the Turkic dialects. This study, examining modern and historical Turkic dialects, discusses t- / k- correspondence as it is observed in the words such as top / kop “many, much”, kay- / tay- “to slide”. This study tries to answer the question of the source of this correspondence. In this respect, the occurences of the words displaying t- and k- in modern languages are reanalyzed in middle and early Turkic resources. Words having t- and k- forms in the contemporary varieties of Turkish language also have two forms in historical Turkic sources and this traces the problem back to the Pre-Turkic. In order to identify whether t- forms or k- forms are original phonemes, the traces of this words in the Altaic languages are investigated. Hence the study which began with evaluation of the initial t- / k- in modern Turkish, through middle and early Turkic, extended to Pre-Turkic.