SANAYİ KÜMELENMELERİ ve KOBİ’LER

Abstract

Bir işletme, bir sipariş alır; gerekli planlamadan sonra ihtiyaç duyulan adımları izleyerek, ürünü hazırlar ve alıcısına gönderir. Küçük ve orta ölçekli bir firma için pek çok karmaşık ürünün tüm parçalarını üretmek ve bir araya getirmek mümkün değildir. Dünya üzerindeki işletmelerin çok büyük bölümünün küçük ve orta ölçekli işletmelerden (KOBİ’lerden) oluştuğunu dikkate alırsak, bunların kendi başlarına bütün bir ürün oluşturamayacakları ortaya çıkar. Günümüzde adını bildiğimiz pek çok markanın gerçek anlamda kendi fabrikaları yoktur. Bu büyük firmalar, kendi markalarını kullanmanın dışında, pazarladıkları ürünün tasarımdan taşımaya kadar pek çok kısmını başka firmalara yaptırırlar. Parça üreten işletmelerin büyük çoğunluğu ise KOBİ’lerdir. Diğer yandan KOBİ’ler, gerekli diğer kurum ve kuruluşlarla bir arada bir ağ oluşturarak, kendi kapasitelerini aşan büyüklükteki iş yapmayı başarırlar. Bu şekilde küçük işletmelerin işbirliği yapmak üzere bir araya geldikleri ağ yapılarının örneklerinden birisi kümelerdir. Ekonomi biliminin önemli konularından birisi, kalkınma kavramı olmuştur. Bu çerçevede bölgesel ve yerel kalkınma, her zaman için kamu politikaları içinde yer bulmuştur. 1990’lardan sonraki yıllarda ekonomik kalkınma politikaları içinde kümelenme odaklı bölgesel ve yerele önem veren yaklaşımların öne çıktığı görülmektedir. Türkiye’de de 2000’lerin ilk yılı sonlarına doğru kümelenme yaklaşımları ilgi görmeye ve hükümet programları ile ekonomik teşvikler içinde yer almaya başladı. Eskişehir bölgesinde ulusal küme politikasına uygun olarak öngörülen seramik kümelenmesi yanında, havacılık ve raylı sistemler kümelenmeleri de Eskişehir Sanayi Odası’nın öncülüğü ve kolaylaştırıcılığında oluşturulmuştur. İşbirliğini, birlikte rekabet etmeyi ve dayanışma içinde gelişmeyi sağlayan kümelenmeler, diğer yandan bölgelerin çekiciliğinin artırılmasında da önemli bir görevi yerine getirmektedir (Brandenburger, Nalebuff, 1998: 28). Dolayısıyla kümelenme girişimciliğini yer markacılığı ile birlikte düşünmek gerekmektedir. Coğrafi yoğunlaşma olan kümelenme çalışmaları, aynı zamanda söz konusu bölgenin veya şehrin daha yaygın tanıtımı anlamına gelmektedir. Kümelenmeler, bir yandan bölgesel cazibeyi artırırken diğer yandan o bölgede uzmanlaşma ve yetkinleşme cazibesi nedeniyle değerli unsurların birikmesini sağlamaktadır. Kümelenme aracılığı ile oluşan zenginlik, yatırımların ve yeni insan kaynaklarının bölgeye çekilmesi ile yeni çeşitlilik ve zenginlik kaynakları yaratmaktadır. Kümeler konusunda yapılan araştırmalar; genel anlamda kümelenmenin, inovasyonu ve rekabetçiliği, bilgi ve beceri oluşturmayı, büyümeyi ve uzun vadeli iş dinamiklerini olumlu yönde etkilediğini göstermektedir. Bu bildiride; yukarıda özetlenen çerçevede Eskişehir Sanayi Odası (ESO) ve Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi (EOSB) kümelenme deneyimlerinin ışığında kümelenmelerin işbirlikçi üstünlük şartlarında KOBİ’lerin verimliliği, rekabet gücü ve katma değer süreçlerinin etkilenmesi ele alınmaktadır.