XVII. YÜZYILIN İLK YARISINDA BAĞDAT'TA OSMANLISAFEVİ MÜCADELESİNE DAİR BİR ESER: ŞEYH-OĞLU'NUN KİTÂBU TÂRÎHİ DÂRİ?S-SELÂM'I

Abstract

Abbasi Halifesi Ebû Cafer el-Mansûr tarafından kurulan Bağdat, kısa süre içinde inkişaf ederek İslam dünyasının önemli ilim, kültür, siyaset ve ticaret merkezlerinden biri haline gelmiş ve yaklaşık beş asır Abbasi hilafetine başkentlik yapmıştır. Bağdat askerî, siyasî, iktisadî ve dinî açıdan önemli bir konuma sahip olmasından dolayı tarih boyunca birçok devletin saldırılarına maruz kalmıştır. Büveyhîler, Abbasilerin zayıflaması üzerine 945'te Bağdat'ı işgal etmiştir. Bu süreçte Abbasi halifeleri siyasî ve askerî otoritelerini kaybetmiştir. Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey 1055'te Bağdat'a bir sefer düzenleyerek şehri ele geçirmiş ve halifeye itibarını iade etmiştir. XIII. yüzyılda kurulan Moğol İmparatorluğu hâkimiyet sahasını Abbasi topraklarına kadar genişletmiş ve Moğol İlhanlı Hükümdarı Hülagu 1258'de Bağdat'ı işgal ederek hilafet devletine son vermiştir. Bağdat bundan sonra 1340'da Celayirli, 1410'da Karakoyunlu, 1470'de Akkoyunlu ve 1508'de Safevi hâkimiyetine girmiştir. XVI. yüzyıldan itibaren ise Bağdat üzerinde Osmanlılar ile Safeviler arasında ciddi bir nüfuz mücadelesi yaşanmıştır. Kanunî Sultan Süleyman Irakeyn Seferi ile 1534'te Bağdat'ı Osmanlı topraklarına katmıştır. Söz konusu mücadele XVII. yüzyılda da devam etmiştir. Bu çalışmada XVII. yüzyılda Bağdat'ta yaşayan Şeyh-oğlu'nun Kitâbu Târîhi Dâri?s-selâm isimli eseri ele alınmıştır. Eserde Bekir Subaşı isyanı, Şah Abbas'ın Bağdat'ı ele geçirmesi, Hafız Ahmed Paşa ve Hüsrev Paşa'nın hezimetle sonuçlanan Bağdat seferleri ve IV. Murad'ın Bağdat'ı fethi anlatılmaktadır. Şeyh-oğlu'nun müşahedelerine dayanan ve dönemin tarihine ışık tutan Kitâbu Târîhi Dâri?s-selâm, Güney Azerbaycan ve Anadolu Türkçesi'ne dair izler taşıması itibariyle dil hususiyetleri açısından da zengin bir içeriğe sahiptir

Baghdad, which was founded by Abbasid Caliph Ebû Cafer elMansûr, developed in a short time, became one of the most important science, culture, politics and commerce centers of the Islamic world, and capital of Abbasid Caliphate nearly during five centuries. Baghdad was under attack of many states since it had important position in military, politics, economic and religious terms. Buyids occupied Baghdad in 945 upon being weakened Abbasids. In that period, Abbasid Caliphs losed authority of military and politics. Sultan Tugrul of Seljuk Empire embarked on an expedition, captured city in 1055 and got his reputation back to caliph. The Mongol Empire which was established in XIIIth century extended area of domination to territory of Abbasid, and Mongol-Ilkhanid ruler Hulagu occupied Baghdad then put an end to caliphate state. Henceforth Baghdad fell under domination of Calayirs in 1340, Karakoyunlu in 1410, Akkoyunlu in 1470 and then Safavid in 1508. From XVIth century on, there occured a power struggle between Ottomans and Safavids.Suleyman the Magnificent annexed Baghdad to the Ottoman territories via Irakeyn War in 1534. The war proceeded even in XVIIth century. This study examines Kitâbu Târîhi Dâri?s-selâm which was written by Sheikh-oglu living in Baghdad in XVIIth century. This work includes the series of events Bekir Soubashi riot, capture of Baghdad by Shah Abbas, the Baghdad campaigns of Hafiz Ahmed Pasha and Husrev Pasha which were resulted in defeat and the conquest of Baghdad by Murad IV. Kitâbu Târîhi Dâri?s-selâm, which is based on observations of Sheikh-oglu and enlighten his period of time, has a rich content about language because it has features of South Azerbaijan and Anatolian Turkish as well