DÂVET ADAMLIĞINDAN DEVLET ADAMLIĞINA: SÂBİT DÂMOLLA

Abstract

Doğu Türkistan halkının yakın tarihinde meydana gelen önemli olaylardan biri de, bölgede Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin kurulması olmuştur. Modern yapı üzerine kurulmuş bu devlet, aynı zaman da bölge halkının uzun bir aradan sonra sahip oldukları ilk devlet tecrübesi olarak kabul edilebilir. Bu devletin kurulmasında birçok ilim adamı aktif görevler üstlenmiştir. Sâbit Dâmolla da bunlardan birisidir. Küçük yaşta başladığı eğitimini Kaşgar ve Buhara gibi ilim merkezlerinde mükemmel derecede tamamlayan Sâbit Dâmolla, ömrünün büyük bir kısmını bağımsız bir vatan için adamıştır. Bu amaçla ilk önce Doğu Türkistan'ın çeşitli bölgelerinde gözlemlerde bulunmuştur. Daha sonra önemli gördüğü merkezlerden Orta Asya'nın çeşitli şehirleri, İstanbul, Kahire, Hicaz ve Hindistan gibi merkezlerde durum yoklamasında bulunmuştur. Yurda dönüşünde yürüttüğü yoğun siyasi mücadeleler sonucunda Kaşgar'da Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin kurulmasını sağlamıştır. Ne yazık ki, bu cumhuriyet, çok geçmeden bölgesel yabancı güçler tarafından yıkılmıştır. Ancak Sâbit Dâmolla ve ekibinin başını çektiği bu mücadele, Doğu Türkistan halkı için birçok yönüyle ilham kaynağı olmuştur. İleride bahsedileceği üzere, Sâbit Dâmolla, hayatı boyunca İslamî ilimlerin, tefsir, kelam, fıkıh, hadis, tarih ve edebiyat gibi alanlarıyla da ilgilenmiş, eserler vermiş ve sözlü davetlerde bulunmuştur. O, bu yönüyle büyük bir İslam davetçisidir. Hayatının sonlarında yürüttüğü siyasi çalışmaları ise onun bir devlet adamı kimliğini açıkça ortaya koymaktadır

One of the important events that occurred in the recent history of East Turkestan is setting up of Republic of Islamic Eastern Turkestan. This government, which founded according to modernism, is also expected first government experience of community after long time. Many scientists had active role in foundation of the government. Sâbit Dâmolla is the most important scientist in this area. Sâbit Dâmolla, who began his education at early age in Kasgar and Bukhara science department in a good degree, spent his whole time for the independent country. For this purpose first of all he made observation in various regions of Eastern Turkestan. After then, he made case study in various city of Middle Asia, Istanbul, Cairo, Hedjaz and India. As a result of dense political struggle after returning home, he founded Republic of Eastern Turkestan. Unfortunately, long after this republic was demolished by foreign power. However, this struggle, which leaded by Sâbit Dâmolla and his team, is an inspiration to community of Eastern Turkestan. As we have mentioned at the end of this paper, Sâbit Dâmolla conducted research and published on Islamic science, history and literatures. He is also called people to Islam as he was an eloquent orator. He participated in political works at the end of his life and this solidified his identity as a statesman