Hidroelektrik enerji ve hidroelektrik santrallerde türbin tipi seçiminin verime etkisinin incelenmesi

Abstract

Konforlu yaşamın sürdürülmesi ve ekonomik gelişimin devamı için dünya enerji tüketimi her yıl yaklaşık %5-6 oranında artmaktadır. Ancak tüketimi karşılayan fosil yakıt (kömür, petrol, doğalgaz) rezervi çok daha büyük bir oranla azalmaktadır. Bu doğrultuda dünya üzerinde enerji krizleri yaşanmaya başlamıştır. Ayrıca; fosil yakıtların kullanımından dolayı her gün enerji kaynaklı küresel ısınmanın arttığı, çevresel birçok olumsuzluklara sebep olup insan sağlığını tehdit ettiği de bir gerçektir. Elde edilen veriler ışığında enerji ihtiyacı için alternatif çözümlerin bulunması ve bunların kullanılması tüm dünya ülkeleri için kaçınılmaz bir duruma gelmiştir. Tüm bu nedenlerle içinde bulunduğumuz yüzyıl, yenilenebilir ve temiz alternatif enerji kaynakları kullanımında atılım yapılması gereken bir yüzyıl olma niteliğindedir. Alternatif enerji kaynaklarının artan önemi doğrultusunda dört bölümden oluşan bu çalışmada, Türkiye enerji talebi, üretimi ve kaynakları hakkında bilgi verilmiş, yenilenebilir enerji kaynakları kullanımını ön planda tutan enerji politikalarının geliştirilmesi gerekliliğinin önemine değinilmiştir. Hidroelektrik enerji ve türbin çeşitleri üzerinde çalışma detaylandırılarak Erzurum ili, İspir ilçesi Çapans Deresi üzerinde bulunan Özlüce Regülatörü ve HES Projesi?nde tercih edilen pelton tipi türbine alternatif olarak bu projede aynı şartlarda kullanılabilecek Francis tipi türbinin verim araştırması yapılmış ve mevcut sistemle karşılaştırması yapılmıştır. Birinci bölümde; Türkiye elektrik enerjisi kurulu güç, talep, üretim, tüketim değerleri ile gelecek on yıllık dönem için oluşturulan enerji talep ve üretim projeksiyonları incelenmiştir. İkinci bölümde; Hidroelektrik enerji kavramı tanımlanarak hidroelektrik santral tesislerinin sınıflandırılması yapılmıştır. Üçüncü bölümde; Hidroelektrik potansiyel belirleme metotları anlatılmış, hidroelektrik santral tesislerinde kullanılan hidrolik türbin tipleri ve kullanılma sahaları hakkında bilgi verilmiştir. Dördüncü bölümde; Erzurum ili, İspir ilçesi, Çapans deresi üzerinde inşaatı devam eden Özlüce Regülatörü ve HES Projesi örneği üzerinde türbin tipi tahkiki yapılmış ve alternatif olarak kullanılabilecek Francis tipi türbinin kavramsal tasarımı yapılarak mevcut sistemde tercih edilen Pelton tipi türbin ile verim karşılaştırması yapılmıştır. Yapılan bu karşılaştırma neticesinde yüksek düşü, düşük debi ve değişken akımların söz konusu olduğu akarsularda Pelton tipi türbinin tercih edilmesi durumunda proje debisinden çok daha düşük akımların gelmesi durumunda dahi santrali çalıştırılabilme imkânı sağlamaktadır. Bu sayede savaklanacak suyu minimize ederek enerjiye çevrilecek su miktarı artırılmakta, enerji kayıpların önüne geçilebilmektedir. Anahtar Kelimeler: Enerji kaynakları, Hidroelektrik enerji, Hidrolik türbin çeşitleri, Özlüce Regülatörü ve HESV

In order to provide comfortable life and continue of economic development, around each year the world's energy consumption is increasing by 5-6%. However fossil fuel reserves (coal, petroleum, natural gas) decreases by higher percentages. In this direction has begun to emerge on the world energy crisis. Furthermore the fact that use of fossil fuels causes the increase in global warming and environmental problems and dangers human health. Under received data, finding alternative solutions for energy needs and their use has become inevitable for all countries. For all these reasons the current century, renewable and clean alternative energy resources are breakthrough to become a century. In line with the growing importance of alternative energy sources in this study consists of four sections, Turkey's demand for energy and resources to the production of the information about the use of renewable energy sources mentioned the importance of the need for the development of energy policies in the foreground. Study on hydroelectric power and turbine types is detailed and in Erzurum province, Ispir district, located on the Capans River Ozluce Regulator and Hydro-electric Power Plant (HEPP) Project, as an alternative to the preferred Pelton type turbines Francis type turbine efficiency can be used in this project is conducted under the same conditions and compared with the existing system. In the first section; Turkey?s electric energy installed capacity, demand, production, consumption values with energy demand-production projections generated for the next ten-year period are investigated. In the second section; hydroelectric power plants are classified by defining the concept of hydroelectric energy. In the third section; methods for determination of hydroelectric potential are described and hydraulic turbine types used in hydropower plants are described with usage information. In the last section; turbine type verification is made on a sample project Ozluce Regulator and HEPP which is under construction at Erzurum city Ispir district on Capans creek. Conceptual design of Francis turbine and compare with preferred Pelton turbine in terms of efficiency are made. As a result of this comparison if Pelton type turbine is preferred at rivers with high head, low flow or variable flows, that will provide opportunity to plant executable with much lower flows than project flow. In this way, minimizing the spilled water increases the amount of water converted to the energy and energy losses can be avoided. Keywords: Energy sources, Hydroelectric power, Hydraulic turbines, Ozluce Regulator and HEPP